Fakty i mity o jynzyku ślónskim

Dużo sie ostatnio godo o Ślónsku i o jynzyku ślónskim, ale tak samo jak mało ludzie w Polsce wiedzóm o Ślónsku, tak samo mało wiedzóm o ślonskim jynzyku, nawet sam na Ślónsku i to nawet ci, co godajóm, abo myślóm, że godajóm po Ślónsku. Jo je prosty Ślónzok, co tyn jynzyk zno z dómu i serce go boli, jak widzi, co sie z tym jynzykym dzioło i dali dzieje, tóż chca napisać pora słów swojich przemyślyń. Nie chca sam wychodzić na jakigoś eksperta, a jedynie sprowokować ludzi sam stónd, do zastanowiynio sie nad stanym tego jynzyka i nad jego prziszłościóm. Jak mi sie udo zainteresować chocioż pora ludzi tym tymatym, to byda tymu rod. Pisza w swojim mianie, ale moji poglóndy sóm zbliżóne do zdanio "Dangi"

Czy je jynzyk ślónski i co to je?

Nó toć, że je jynzyk ślonski, bo przeca nasze starziki godały tym jynzykym bez dłógi lata. Prowdóm je, że nima jynzyka pisanego, bo byli to ludzie prości, w wiynkszości bez szkoł, a jak ktoś sie szkolół, to po polsku, abo po nimiecku, ale w dóma godało sie głównie po ślónsku. Czy to, jak godómy teraz w dómach, je jynzykym śłónskim? W wiynkszości już ni. Je to miyszanina polsko – ślónsko – nimiecko z dodatkym jakichś inkszych „marasów”. Możno jeszcze ludzie z najstarszego pokolynio, co nie chodzili do polskich szkoł, znajóm tyn jynzyk ślónski z dómów, ale sóm to wyjóntki. Jynzyk ślónski zaczón sie tracić jaki 80-90 lot tymu, jak zaczón sie miyszać z polskim i trzaby sie wrócić do lot przedwojynnych, żeby odkurzić tyn prawdziwy jynzyk ślónski, ale ón istnieje.

Słowka polski a ślónski.

Czynsto się słyszy, że jakiś słowko nima po ślónsku, bo je polski. Przeca te jynzyki pochodzóm z tego samego „korzynia” słowiańskigo i dużo słowek je współnych. Nie idzie na siła wyciepować czegoś, yno bezto, że po polsku nazywo sie tak samo. Jak wyciepnymy te „wspólne” słowa, to zostanie trocha łónaczynio i nie do sie pogodać po naszymu, abo trza wymyślać jakiś cudze słowa, czy przekryncać znaczynia inkszych słów.

Przeca taki typowe słowa, jak oko, rynka, noga, nos, sóm tak samo polski, jak ślónski i naprowda nie trza, a nawet nie idzie ich zastympować takimi tymi ślypiami, grabami, gyrami, kicholami, bo to nie yno, że nima to samo,ale to szpeci i kalyczy tyn jynzyk ślonski. Te kichole, gyry, to sóm wyrażynia potoczne, kere idzie użyć w potocznej godce, a nie w piyknym jynzyku ślónskim zastympować nimi „polski” słowa.

„Tuplikowani” polskigo na ślónski

Czynsto zdarzo się, że ktoś słyszy pora słowek po ślósku i próbuje „godać” w tyn sposób, że polskim słowóm zmiynio kónćówki i do tego dociepnie pora „mocniejszych” słow i myśli, że to je po ślónsku. To je jeszcze gorsze, bo ani po polsku, ani po ślónsku. Jynzyk ślónski mo nie yno swoji słowka, ale też inakszo budowa zdań.

Sztuczne germanizmy.

Jynzyk ślónski mioł w sobie dycko dużo słówek polskich, nimieckich, czeskich a inkszych, ale nikerzi ludzie, coby sie odróżnić od polskigo próbujóm na siła wciepować do swojich tekstów taki germanizmy w co drugim słowie, kerych nigdy nie używały nasze starziki. Tak powstajóm te szrajbowania brifów, zajty, a inksze. Przeca nasze starziki nie poradziły za dużo pisać, ale jak już musieli co napisać, to pisali, abo dowali kómuś pisać pisma, a nie brify. Jak chcymy dbać o tyn jynzyk, to sami muszymy sie go uczyć, bo taki „wydziwiani” i tworzyni czegoś nowego na pewno nie pomoże, a jedynie jeszcze bardzij namiyszo w głowach tym, co nie znajóm dobrze tego jynzyka naszych starzików, a takich je wiynkszość.

Jynzyk ślónski, abo masztalszczyzna

Słyszy sie cały czas, że jynzyk ślónski odżywo, coroz wiyncyj ludzi godo po ślónsku, ale czy ta ilość idzie w porze z jakościóm, to już kożdy musi se odpowiedziec sóm. Czy chcymy odkurzić stary jynzyk naszych starzików, czy wolymy „tworzić” ta masztalszczyzna, kero nas otoczo ze wszystkich strón. To je na pewno łatwiejsze, nie trza sie uczyć, styknie trocha „pogodać”, ale czy to je nasz cel? Czy naprowda tego chcymy? Prziszłość tego jynzyka zależy od kożdego z nas. Żodne „uznani” jynzyka ślónskigo od polskigo syjmu, czy od bibliotyki w Ameryce nic nóm nie do, jak sami nie bydymy ó niego dbać, o jego jakość.

Pora słowek o ślónskich literkach.

Dużo sie słyszy o ślónskich literkach i je dużo nieporozumiyń z tym. Ludzie sie tego bojóm, „jak dioboł wody świyncónej”, a naprowda nima czego. Te literki majóm być do szkolorzi, do słowników, do pisarzi, abo do gazet. Jak keryś chce pisać bez tego, to może pisać i żodyn go za to nie zawrze. Styknie pisać jedna literka na zaznaczyni słonskij literki, jak w słowie kóń, dróga. Jo pisza, to jak „ó”,a we ślabikorzu je to”o z poziómóm kryskóm na wiyrchu” Reszta liter je po to, żeby ujednolicić ta pisownia, żeby nie pisać roz łokno, a roz okno, bo tego we słowniku nie znojdymy. Te literki majóm rozwiónzać pora spraw z tymi „ło” „ou”, ale idzie pisać bez tego, styknie pisać kónsekwyntnie „o”dycko tak samo, stosować te same reguły, jakich sie używo w naszym rejónie (w naszej wsi). Jak keryś bydzie chcioł pisać pisma urzyndowe, abo publikować swoji teksty w gazetach, czy ksiónżkach, to sie nauczy tych kryseczek, abo do kómuś, żeby mu ich powstawioł

Czy kodyfikacjyjo zabije wielość gwar.

Ni mómy takigo zamiaru. Przeca chcymy yno uporzóndkować pora reguł wspólnych do całego jynzyka ślónskigo, a nie wybrać jednej gwary, kosztym innej. Jynzyk ślónski mo być skodyfikowany yno tela, wiela trza do jego zapisu, a mo mieć tela różnorodności, wiela je możliwych, żeby kożdy móg godac i pisać po swojimu. Dyć jedyn może godać zymby, a drugi zamby, kapusta modro, abo kapusta światło, najlepszy, nojlepszy, abo nejlepszy., delówka, czy delina, długszy, czy delszy, ida, abo idym. Ważne bydzie kónsekwyntne stosowani tych zasad, a nie miyszani ich.

To tela na dzisiaj. Zaproszóm do poczytanio i ciekawej dyskusje

Fojerman