Stanisław Neblik - Fojerman Godej, czytej a pisz po ślonsku
 
Ô mie
Piyrszo strona
Napisz do mie - kontakt 
Linki
Fraszki a powiedzynia
Velorex
Radzijów, Rybnik
Fraszki a powiedzynia II
Fraszki a powiedzynia III
Opowiadania
Fraszki a powiedzynia IV
Tłōmaczynia
Fraszki a ppwiedzynia V
Zwyrtki
Szpacyjka
Dlo dziecek
Tłōmaczynia II
Zwyrtki II
Dlo dziecek II
Zwyrtki III
O Tigrze we fligrze
Dlo dziecek III
Slónsk downiyj
Slónsk dzisiej
Ślónsk dzisiej II
Limeryki
Śpiywki ślónski
Limeryki II
Prziroda
Limeryki III
Ślabiczka
Wiersze roztomańte
Limeryki IV
Ślabiczka II
Wiersze roztomańte II
Limeryki V
Wiersze roztomańte III
O Fojermanie
O kocie w samolocie
Po polsku - dla dzieci
Po polsku - różne
Po polsku - dla dzieci II
Po polsku - dla dzieci III
Po polsku - różne II
To już było (archiwum)
Podziel sie sobom
Bruksela
Kiczka
Strasburg 2019
Gōrnoślōnsko Tragedyjo
Grabowina, moji gniozdo
Inksi ô nas
 


Licznik

o2u.pl - darmowe liczniki

Ksiónżka gości

 

Nowości i zmiany

2006-11-17


Życi na Górnym Ślónsku, czyli historia prawdziwo


      Czytoł żech ostatnio o pómnikach, co roz jich stawiali, a inne bulyli, a za pora lot zaś nazod stawiali te zbulóne, a bulyli te drugi. Tak to sie dzieje na ziymi, kaj co chwila godo sie inkszym jynzykiym i co chwila toczóm sie roztomańte wojny.

       Na szczynści te czasy mómy już za sobóm, mómy pokój, wolność, ale jo se tak myśla, że jak kto chce sie nazywać ślónzokym, to niy styknie yno godać po naszymu, ale trzeba tyż trocha poznać ta historia tyj ziymie. Jo je daleki od tego, żeby sie wymóndrzać, czy tu sóm poloki, niymce, czy inksze narody, chca yno opowiedzieć pora prawdziwych faktów z życio jednyj ślónskij rodziny. Czas leci wartko i coroz myni jest już z nami świadków tamtych zdarzyń z przed wojny, czasu wojny i lot powojynnych. Jo sóm urodziył sie dwadziyścia lot po wojnie, ale trocha żech słyszoł, trocha znoł tych ludzi i beztóż chca Wóm opowiedzieć, szczególnie tym młodym, abo tym, co przijechali tukej z inkszych strón i niy rozumióm do kóńca specyfiki Ślónska.     

      Dzioło sie to bez wojna, na poczóntku lot sztyrdziestych, w jednej ze wsi ślónskich. Synek, kajś dwadziestoletni, poznoł dziołcha, co miała lot szesnoście, chodziyli na muzyki, na szpacyry, przoli se i w kóńcu postanowiyli wziónś ślub. Dziołsze brakowało pora miesiyncy do osiymnostki, jak wziyni tyn ślub, we styczniu, żyli se szczynśliwie, jeżeli bez wojna idzie żyć szczynśliwie, aż tu naroz prziszło wezwani do wojska. Musza tu spómnieć, że po wkroczyniu Hitlera do Polski ziymie te były niymiecki i ludzi uznowali tyż za niymców, tóż i wojsko było niymiecki. Tak kajś w marcu, dwa miesiónce po ślubie pojechoł dwadziestodwuletni synek na wojna. Dostoł przidział do armie niymieckij, na frónt połedniowy. Po poru miesióncach był w dóma na urlopie, jaki dwa, czy trzi razy, aż tu jednego jesiynnego dnia prziszło pismo, że synek jest vermisst (zaginiony) w czasie walki. Był poczóntek listopada, a dzioło sie to we Włochach, w okolicach St.Maria Olivato. Je to niydaleko Mónte Cassino. Dziołcha przepłakała niyjedna noc, czekała długo na swojigo synka. W połowie grudnia urodziyła mu małego syneczka, kery niy widzioł w życiu swojigo taty. Lata mijały, wojna sie skóńczyła, ale chłop niy wróciył z wojny. Był już drugim nojbliższym z rodziny, piyrszy był osiymnostoletni brat, kery nie prziszoł nazod z wojny.

      Niy był to kóniec kłopotów dziołchy z malutkim synkiym. Żyć trza było za coś, tóż trza było iś załatwiać jakoś rynta na dziecko. W urzyndzie pooglóndali papióry i padali: przeca to je dziecko niymiecki, bo mo taki niymiecki miano.

      Zmiyńcie mu te miano na polski, to mu bydzie lepszy w życiu. Dziołcha sie uprzyła i padała, że niy bydzie niczego zmiyniać, bo dziecko roz ochrzciyła i styknie. Jeś trza było, oblyc sie tyż, tóż poszła dziołcha do roboty. Najmła sie za sprzóntaczka u jednego dochtora i chodziyła dziynnie prawie dziesiynć kilometrów, żeby zarobić na chlyb. Autobusy jeszcze wtedy niy jeździyły, a na kole dziołcha niy umiała jeździć, ani go niy miala.

      Tak to mijały lata, dziołcha szukała swojigo chłopa, przez Czerwony Krziż, polski, niymiecki, ale nic niy pómógło. Starała sie dziołcha o rynta, ale Niymce kozały iś do Poloków, a Poloki do Niymców. Jakiś dziesiynć lot po wojnie dziołcha znodła se inkszego chłopa, wziyni ślub i zaś mieli dzieci. Tak żyli, lepszy, czy gorszy, aż do jego śmierci w latach osiymdziesióntych.

       Synek tyj dziołchy z tym swojim mianym mioł problymy cołki życi, a nawet po śmierci swojij, na progu dwadziestego piyrszego wieku. Wszyndziy mu godali, że mo se te miano zmiynić: w robocie, przi wojsku, ale ón był uparty i dycko godoł, że jedne miano mu styknie i ón sie nim nie gańbuje. Jak sie mioł żynić, w latach sześćdziesióntych, to mu padali w urzyndzie, że niy dostanie ślubu, jak niy zmiyni miana. Synek sie upar i ślub w kóńcu dostoł. Jaki było zdziwiyni jego baby, jak umrzył niespodziywanie i musiala robić pogrzyb. W urzyndzie ji padali, że go nie pochowióm, bo sie nie zgodzo akt ślubu z aktym urodzynio, bo przed ślubym na swoja prośba zmiyniył miano, a w akcie urodzynio to je niy zmiynione. Baba o mało niy dostała zawału. Przeca go znała i wiedziała, jaki ón był przeciwny tymu zmiynianiu miana, a tu pisze na swoja prośba. Musioł jakiś nadgorliwy urzyndnik zmiynić to za niego i sie podpisać, bo widzioł, że niy do rady go przekónać, a boł sie chyba tak to zostawić. Tóż po śmierci baba musiała sóndownie zmiynić miano chłopowi, kerego za życio niy doł se zmiynić, ale óna, boroka, niy miala siły na walka z tymi biurokratami w takij chwili.

      Na kóniec jeszcze jedna historia zwiónzano pośrednio z tym, z lot dziewiynćdziesióntych. Do Włoch, do Watykanu, wybrała sie pielgrzimka z Polski. Byli tam ludzie z całego kraju. Jak to przi takich pielgrzimkach, pojechali tyż na Mónte Cassino, obejrzeć klasztór i cmyntorz polskich wojoków przi klasztorze. Jak już wracali nazod, to przewodnik padoł, że jeszcze po dródze wlezóm na cmyntarz niymiecki, kery był jakiś dwa kilometry dali. W autobusie zrobiył sie wielki szum. Jak to na niymiecki cmyntorz? Przeca tam nasze wrogi yno leżóm. Nojbardzi gorszyli sie ci z Warszawy i Kelc. Przewodnik niy doł sie przekónać i pojechoł na tyn cmyntorz niymiecki. Okozoł sie ón prawie dziesiynć razy wiynkszy od tego polskigo, bo na nim leżało jakiś dwadziyścia tysiyncy wojoków, a na polskim dwa tysiónce. Na miejscu wyjaśniyło sie, po co tam przijechali. Była tam jedna baba z Górnego Ślónska, co na tym cmyntorzu leżoł jeji brat i piyrszy roz, sztyrdziyści lot po wojnie, miała okazjo stanyć nad jego grobym. Przi wejściu na cmyntorz było biuro, kaj yno padała, czego szuko i jedyn wojok zakludziył jóm prosto do grobu brata. Ci Polocy z Warszawy i Kelc niy umieli zrozumieć, jak Polok móg leżeć na niymieckim cmyntarzu. Dopiyro, jak zaczli czytać na tabulkach z tych grobów, to ujrzeli, że tam prawie same polski miana były, a miejsca zamiyszkania stoły: powiat rybnicki, Bytóm, Ruda Ślónsko. Dopiyro wtedy óni zaczli trocha rozumieć, o co w tym wszystkim chodzi. Czasami trzeba takij lekcje historie, żeby zrozumieć niyjedna rzecz, o kerej niy mómy pojyncio.

      Był w tej grupie, na tym cmyntarzu niymieckim, tyż jedyn synek, krewny tego chłopa, o kerym opowiadoł żech Wóm przedtym. Ón niy mioł grobu swojigo krewnego, niy wiedzioł nawet czy ón tam leży, móg sie yno tego domyślać. Jedyne co mu zostało, to porzykać i zrobić zdjynci jednego z pómników, na kerym pisało: Ein Deutscher Saldat, czyli jakiś niymiecki żółnierz. Zdjynci te doł synkowi tego zaginionego wojoka, tymu, co mioł tela problymów z tym swojim mianym. Chowoł go dycko w swojim albumie, aż do swojij przedwczesnej śmierci.

     Tak sie kóńczy ta historia o skómplikowanych losach jednej ze ślónskich rodzin, kero pokazuje, jak ciynżko je zrozumieć ślónzoków ludziom z inkszych strón i jak mało óni ó nich wiedzóm. Tóż trza jeszcze wykorzystać ostatni chwile, że sóm z nami ludzi, co pamiyntajóm to, żeby przekozać prowda o tych czasach naszym dziecióm i wnukóm. Jo sóm sie tym nie interesowoł kedyś, a teraz żałuja, bo niy ma już z nami ludzi, o kerych żech Wóm tu pisoł.


Fojerman


 
Copyright (c)2009-2024 {Stanisław Neblik - Fojerman}