Utwór oparty na książce pochodzącej z serwisu Wolne Lektury

https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/matka.pdf

Tutuł oryginalny:

Autor: Hans Christian Andersen

Tutuł polski: Matka

Tłumaczenie polskie: Cecylia Niewiadomska

Tłōmaczyni ze j.polskigo na j.ślōnski: Stanisław Neblik

2022.02.06

Mamulka

Przi kolybce ôd chorego dziecka siedziała mamulka festy zastarano ô swojigo zaprzotego¹ malutkigo. Ze cliwotōm² dziwała sie na blado gymbiczka a zawrzyte ôczy dzieciōntka, ze strachym dziwała sie na jego ciynżki dychani, abo zas ôbracała ôczy fol płaczkōw ku niebu.

Ôroz keryś zaklupoł na dźwiyrze. Bōł to biydny staruszek ôwinyty dekōm, takōm, co przikrywo sie kōnie, bo na świecie mrōz bōł best srogi, a wiater ôstry siyk po gymbie choćby nożym.

Dzieciōntko usnyło praje, a skuli tego, co staruszek dyrgotoł³ ze zimna, tōż dobro babka wartko zgrzoła piwa, coby biydok mioł sie czym rozgrzoć chocioż trocha. Siod ôn kole kolybki ôd dzieciōntka, a dziwoł sie na niego dłōgo a pozornie; mamulka siadła tyż z drugij strōny a gładziyła chudo, malutko rōnczka.

- Prowda, co ône wyzdrowi? - padała. - Jako ci sie zdo? Przeca Pōnbōczek je dobry, tōż mi go niy weźnie.

Staruszek kiwnōł głowōm jakoś dziwotnie,⁴ a nic niy ôdpedzioł. Po gymbie ôd baby płaczki leciały pōmału, schylyła głowa a usnyła.

Bez trzi dni a trzi noce wachowała przi dziecku, a terazki usnyła na jedna chwileczka. Ôbudziyła sie zarozki wylynkano, a dyrgotała ze zimy.

- Cōż to je? - spytała sie, a ôglōndała sie na wszyjski strōny. Staruszek sie straciōł a i dziecka niy było we kolybce: wziōn go ze sobōm.

Stary zygor we kōncie ôdezwoł sie guchym mrōnczyniym⁵, ciynżki gywichta⁶ sjechały ku samej ziymi i – gruch⁷! Sleciały. Stary zygor stanōł.

Biydno mamulka ze rykym wyleciała ze izby, a wołała swoji dziecko.

Dyć żodnego niy było na drōdze, yno śniyg bioły a miynki.

Pod ścianōm ale siedziała babka we dłōgim, ciynżobnym⁸ klajdzie.

- Niy wołej po darmo – padała cichym głosym. - Śmierć była we twojij chałupie. Widziała żech, jak wylazowała tam stōnd ze małym dzieckym: wziyna go. Leci ôna warciyj jak wiater a chamera,⁹ a tego co roz weźnie, tego niy wraco już nigdy.

- Powiydz mi yno, kerōm drōgōm poszła – pytała sie niyszczynsno mamulka. - Powiydz yno, w kero strōna, a jo jōm znojda.

- Wiym, w kero strōna poszła, – pedziała ôbleczōno na czorno babka – moga ci pokozać jeja drōga, ale musisz mi przōdzij¹⁰ pośpiywać wszyjski te pieśniczki, co śpiywała żeś kożdy dziyń przi kolybce ôd swojigo dzieciōntka. Spodobały mi sie festy: jo żech je ćmawo noc, a przilazowała żech sam kożdo noc, coby słōchać twojigo śpiywanio; słōchała żech do rana, a dziwała żech sie na płaczki twoji, jak żeś śpiywała.

- Zaśpiywōm ci ich wszyjski, wszyjski co do jednej, dyć terazki niy zabawiej¹¹ mie, nocko ćmawo! Dej mi pilować,¹² dej mi lecieć za dzieckym.

Dyć noc siedziała cicho a bez słowa.

Tōż biydno mamulka zaczła śpiywać ze płaczym. Płynyły piykne pieśniczki, ale płaczkōw płynyło wiyncyj. Na kōniec noc padała:

- Idź terazki na prawo, aże do chojowego¹³ lasa. Tam straciyła sie śmierć ze twojim dzieciōntkym.

Babka poleciała. Las bōł ćmawy, ale halejo było szło widzieć, tōż pilowała. We pojstrzodku lasa jednakowōż drōgi sie krziżowały, rozchodziyły sie na ôbie strōny, tōż boroka niy wiedziała, kero mo ôbrać. Ôroz wejrzała na kerz ciyrniōwki,¹⁴ co na nim, zamias listkōw a kwiotkōw, wisiały ciōmpy¹⁵ zmarznytego szrōnu.

- Niy widzioł żeś, w kero strōna poszła śmierć ze mojim dzieckym? - spytała sie mamulka.

- Widzioł żech – szeptnōł kerz. - niy powiym ci jednakowōż, podwiyl mie niy ôgrzejesz na swojij piersi. Przemorz żech aże do drzynia,¹⁶ we lōd sie pōmiynia za chwila.

Niy rozważowała za wiela, biydno babeczka, przicisła do piersi bioły kerz ze ciyrniōwki. Ze bolawego¹⁷ ciała krople spływać zaczły, krople krwie ciepłej. Dyć ze gołych astkōw wystrzeliły listeczki, potym knospy¹⁸ biołe, a kerz ciyrniōwki zakwitnōł w pojstrzodku zimy, taki gorki¹⁹ było serce ôd biydnej mamulki.

Wtynczas pokozoł ji drōga, co niōm śmierć poszła ze dzieckym.

I leciała zaś, a leciała tak dłōgo, aże fest srogi jezioro zasztopowało ji drōga. Niy było na nim koraba,²⁰ ani szifa.²¹ Ciynko szupa²² lodu mostu podmiynić niy poradziyła, ale niy dała przepłynyć na drugo strōna. Cōż sam zrobić? Mamulka dostać sie tam musi; bo tam je jeji dziecko!

Padła na ziymia, a zaczła pić woda. Wypić jezioro cołki? Czy człowiek do rady? Ale ôna myślała, że stać sie to może.

- Niy, tego niy dosz rady! - padało ji jezioro. - Sprōbujymy lepszy na to co poradzić. Jo rade mōm byrki,²³ na dnie mōm cołki skarb, dyć twoji ôczy sōm piykniejsze ôd wszyjskich; takich czystych a jasnych byrkōw żodyn niy widzioł. Dej mi ich. Za to zaniesa cie do zegrōdki śmierci; znojdziesz tam wszyjski kwiotki a flance;²⁴ a kożdo z nich, to je życi ôd człowieka.

- Czego bych to niy dała, coby wyretować²⁵ dziecko – padała biydno babeczka. - Wypłacza ôczy moji, bele byś mie zaniōsło do strasznej zegrōdki śmierci.

A płakała tak fest, że jasne jeji ôczy wypłynyły, a wleciały do wodnej bezdynie;²⁶ a wtynczas wele²⁷ dźwigły jōm leko i płynyła, huśtała sie na nich libeźnie,²⁸ aże ku drugimu brzegowi. Sam stoł budōnek dziwotny: choćby zōmek, choćby zegrōdka, fol gōrōw a przepaściōw.

Niyszczynsno mamulka widzieć go jednakowōż niy poradziyła, bo ôstawiyła ôczy na dnie głymbokigo, zielōnego jeziora.

- Kaj mōm terazki szukać śmierci, co mi dziecko zebrała? - zawołała głosym cliwym²⁹.

- Niy prziszła jeszcze nazod – ôdpedziała ji staro, siwo niywiasta, co wachowała sam przi kwitnōncych flancach. - Ale skōnd żeś sie sam wziyna żyjōnco persōno? Kery ci pokozoł drōga, kery cie prziwiōd?

- Dobry Pōnbōczek mie sam prziwiōd. Ôn je miyłosierny, a ulitowoł sie nad sercym mamulki. I ty sie ulitujesz. Powiydz mi, kaj je dzieciōntko moji?

- Tego niy wiym – ôdpedziała staruszka. - Niy znōm go przeca, a ty niy mosz ôczōw, tōż jako go poznać poradzisz? Mocka strōmōw a kwiotkōw bez ta noc zwiyndło i śmierć przileci hned, coby ich z tej zegrōdki pozbiyrać. Pewnikym, miyndzy nimi je i dzieciōntko twoji. Wiysz przeca, co kożdy człowiek mo strōm swōj, abo kwiotek drobny we zegrōdce śmierci; flance te niby niy rōżniōm sie ôd ańfachowych flancōw na ziymi, ale we kożdej z nich bije serce. Możesz poznać bici serca ôd swojigo dziecka? Ale, cōż mi dosz za to, jak ci powiym, co mosz dalij robić?

- Nic niy mōm – padała mamulka. - Ale jak byś chciała, to na kōniec świata poszła bych za cia.

- Cōż mi po tym, moja miyło? - Niy mōm tam interesy. Dej mi lepszy swoji czorne włosy. Jo ci dōm za to moji siwe, tōż tak mocka niy stracisz.

- Yno to? Ja, chutnie!³⁰ A ze uciesznym śpiychaniym³¹ dała biydno mamulka swoji czorne pyrczki,³² a za ni dostała siwe włosy ôd starej babeczki.

Potym wlazły ôbie do zegrōdki śmierci, kaj rosło mocka krzōw roztomańtych, strōmōw, kwiotkōw polnych, wodnych, zegrōdkowych, mocnych, szumnych, zdrowych, i bladych, zwiyndnytych. Sam libeźne a wōniajōnce hiacynty pod szklannymi glokami,³³ tam czerwiōne piwowōnie; do sztynglōw³⁴ ze wodnych lelujōw³⁵ chytały sie raki, chude palmy wysoko dźwigały herne korōny, dalij dymby, sośniczki, a słabiutki mietliczki, macierzōnka³⁶ drobno; nelki³⁷ i ciyrnie, grziby, mchy i paprocie, mocka a roztomańtość niyporachowano.

A nojlichszo trowka miała swoji miano, kożdo była życiym człowieka, w kożdej biyło serce, podwiyl żōł człowiek, co ku niymu przinoleżała. Były sam srogi strōmy we malutkich dōniczkach, co ich rozruwały siyłōm ze swojich korzyniōw, i były kwiotki liche we masnej ziymi, mchym ôwinyte a szklannymi zwōnami przikryte. Jedne rosły na lodzie, inksze na spolōnej ziymi, jeszcze inksze chytały sie gołych skałōw.

Mamulka szła schylōno a przitykała ucho ku kożdej nojmyńszej flance, nasłōchowała dłōgo, ze srogim strachym; nareszcie miyndzy milijōnym, milijōnōw sercōw poznała klupani serca nojdrogszego swojigo dzieciōntka.

- To je ône! - zawołała, a ôsłaniała rynkōm drobno siyrotka,³⁸ co zwiysiyła głōwka zblednyto a zmochano.

- Niy dotykej kwiotka! - padała staruszka. - Stōń yno przi niymu, a doczkej, aż śmierć przidzie nazod ze świata. Przileci w kożdej chwili. Wtynczas niy dej ji wyrwać flance ze ziymie, ale zagroź, co powyruwosz wszyjski inksze kwiotki. Tego sie bydzie boła, bo ôdpowiado przed Pōnbōczkym za jejich życi, a niy może skasyrować³⁹ żodnego, podwiyl niy dostanie na to zwōle.⁴⁰

Ôroz przeleciało mroźne dmuchnyci po zegrōdce i niywidōmo zgodła, że to śmierć przichodzi nazod.

- Skōnd żeś sie sam wziyna? - spytała sie zadziwowano. - Jako mōgła żeś znojś drōga i przynś tak wartko, warciyj ôdy mie?

- Je żech mamulkōm - ôdpedziała niyszczynsno.

Śmierć wyciōngła ku siyrotce dłōgo, kościasto rynka, dyć mamulka ôbjyna go ôbjyma rynkami, a dowała pozōr, coby niy dotknyć żodnego listka. Ôroz śmierć dmuchła chłōdkym na jeji rynce i sleciały ône bez siyłōw, choćby dwie szupki ze lodu.

- Zy mnōm niy wygrosz – padała.

- Pōnbōczek z tobōm wygrać poradzi.

- Wykōnuja yno Jego wolo. Je żech Boskim zegrodnikym, a ôbrobiōm⁴¹ sam jego kwiotki, podwiyl koże; a potym przesodzōm ich stōnd do piykniejszej, rajskij zegrōdki, w dalekim, niyznanym kraju. Niy poradza ci pedzieć jednakowōż, co sie tam z nimi dzieje.

- Ôddej mi moji dziecko! - zawołała mamulka. - Ôddej mi go zarozki! - A ze zwukym⁴² padła na ziymia i płakała głośno, ciynżobnie.⁴³

Ôroz dźwigła sie a chyciyła za dwa piykne kwiotki, co rosły po blisku.

- Niy dotykej ich! - zawołała śmierć ze reszpektym.⁴⁴ - Tako niyszczynsno żeś je i tako utropiōno, a chcesz inksze mamulki tak samo niyszczynsnymi zrobić?

- Inksze mamulki? - szeptnyła ze strachym babeczka, a cofła sie zarozki ôd kwiotkōw.

- Mosz sam swoji ôczy, – godała śmierć dalij – wyciōngłach ich ze jeziora, a niy wiedziałach, co przinoleżōm dlo cia. Wejź ich. Piykniejsze sōm terazki, niż były; wejź ich, a wejrzij do tej studnie głymbokij. Tam zejrzisz, co żeś chciała zrobić naprociw⁴⁵ wole Boskij.

We głymbokij studni widać było ôbroz ludzkigo życio: jedyn jasny i szczynsny, błogosławiōny ôd Pōnbōczka a ludziōw, fol uciechy cichej; drugi fol nyndze, ciynżoby, a utropy.

- Ôd kerego ze kwiotkōw je tyn jasny ôbroz? - spytała sie mamulka. - A ôd kerego tyn straszny?

- Tego ci pedzieć niy poradza. Dyć mosz wiedzieć, co jedyn z nich je prziszłościōm ôd twojigo dziecka.

Wtynczas niyszczynsno mamulka załōmała rynce.

- Kery? - pytała sie. - Ôch, powiydz mi, kery! Uretuj niyszczynsne dziecko! Jo niy chca, coby ône w życiu sie tak tropiyło! Zaniyś go lepszy do raju, do Pōnbōczka. Zapōmnij ô płaczkach moijich, uretuj moji dziecia!

Śmierć podziwała sie na nia.

- Tōż, czego chcesz? - szeptnyła. - Mōm ci ôddać dziecia, abo zaniyś go do kraju niyznanego, dalekigo?

Wtynczas mamulka klynkła na kolana a rzykała ze płaczym, ze dźwignytymi ku niebu rynkami:

- Niy słōchej mie, ô Pōnbōczku! Jo niy wiym, co je dobre, jo niy wiym, czego chca. Niech sie stanie wolo Twoja.

I poleciała śmierć ze duszōm dzieciōntka do kraju dalekigo, niyznanego...

Fojerman

1ukochanego